Osmanlı Devleti’nin Hristiyan milletinden Ermeni ve Protestan (Prot) cemaatlerinin, XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren firari göçlerle Amerika’ya gitmesi dikkat çekici bir olgudur. Bu göçlerin önemli merkezlerinden biri, farklı inanç ve kültürlere ev sahipliği yapmış olan Çemişgezek kazasıdır. 1874-1907 yılları arasında Çemişgezek’in çeşitli mahallelerinden (Çukur, Hamam-ı Atik, Moğosor, Uçbek vd.) ve köylerinden (Oskiğ, Hazari, Mamsa, Moruşka, Toma Mezraa gibi) birçok kişi firari olarak Amerika’ya göç etmiş ve bu göçler genellikle Lorensa, New York, Boston, California ve San Francisco gibi şehirlere doğru gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nin 1907 tarihli Tedkik-i Muamelat Komisyonu Defteri’nde, firar eden bireylerin ikametgâh bilgilerine ve gittikleri yerlere ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Çemişgezek özelindeki firarlarda genellikle önce yetişkin erkekler yola çıkmış, ardından ailelerini (peder, valide, eş, çocuk vd.) yanlarına almışlardır; bazen ise doğrudan aileleri ile göç etmişlerdir. Gittikleri şehirlerde yeni hayatlar kuranlarda olmuştur. 1874-1907 yılları arasında Çemişgezek kazasından Ermeni ve Protestan cemaatine mensup toplam üç yüz üç kişinin firar ettiği kaydedilmiştir. Bu nüfusun iki yüz seksen ikisini erkekler, yirmi birini ise kadınlar oluşturmuştur. Bu çalışmada, Çemişgezek’ten Amerika’ya firar eden Ermeni ve Protestan cemaatlerine mensup bireylerin, resmi kayıtlar temelinde doğrulanması amaçlanmaktadır.

Çemişgezek kazası, Ermeni-Prot (Protestan) Cemaati, firar, Amerika, Sultan II. Abdülhamid.