RABGUZÎ’NİN KISASÜ’L-ENBİYÂ’SINDA ÖLÇÜYE DAİR SÖZ VARLIĞI
(THE VOCABULARY OF MEASUREMENT IN RABGUZĪ'S KISASÜ’L-ENBİYÂ
)
|
Author
|
:
Ahmet DİNÇ
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2023
|
|
Number |
:
12/1
|
|
Page |
:
44-63
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.5636
|
Özet
Harezm Türkçesi Dönemi eserlerinden Kısasü’l-Enbiyâ, Arapçadan Farsçaya yapılan peygamber kıssalarının Rabguzî tarafından Türkçeye tercümesini içerir. Bu eser, birçok bakımdan Türkçe için zenginlik barındırır. Bu zenginliklerden biri de eserin söz varlığındaki ölçü adlarıdır. Eserdeki ölçü adlarının çeşitliliğinde Türkçenin ilk devresinden itibaren var olan ölçü adlarının yanında yabancı dillerden Türkçeye geçen ölçü adları da belirleyici olmuştur. Ayrıca eserde birçok ölçü adının oluşumunda mecazi kullanımlar vasıtasıyla Türklerin idrak sistemi devreye girmiştir.
Bu makalede Kısasü’l Enbiyâ’daki ölçü terimleri; genişlik, eşitlik, azlık çokluk, uzunluk, hacim, miktar, ağırlık anlam kategorisinde yapı ve köken bakımından incelenmiş, çeşitli kaynaklardan desteklemelerle ve ilgili ölçü adının eserde geçtiği cümleden hareketle ölçü adları açıklanmıştır. Bununla birlikte çeşitli gramer yapısına sahip olup ölçü anlamı veren kelime grupları da tablo hâlinde verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kısasü’l-Enbiyâ, genişlik, eşitlik, azlık, çokluk, uzunluk, hacim, miktar, ağırlık.
Abstract
The work of the Khwarezm Turkic period, Kısasü'l-Enbiyâ, contains the translation of the prophet parables from Arabic to Persian by Rabguzi into Turkish. This work is rich for Turkish in many ways. One of these, riches is the names of measures in the vocabulary of the work. The variety of meter names in the work is determined not only by the meter names that have existed since the first period of Turkish, but also by the meter names that have passed from foreign languages into Turkish. In addition, in the formation of many measure names in the work, the Turkish cognitive system has come into play through metaphorical uses.
In this article, the measurement terms in Kısasü'l Enbiyâ are analyzed in terms of structure and origin in the meaning categories of with, equality, scarcity, multiplicity, length, volume, quantity, weight, and the names of measurements are explained with the support of various sources and based on the sentence in which the relevant measurement name appears in the work. However, word groups with various grammatical structures that give the meaning of measure are given in the table.
Keywords
Kısasü’l-Enbiyâ, width, equality, scarcity, multiplicity, length, volume, quantity, weight.