ŞANÇİ III (E 152) YAZITI’NIN İLK İKİ SATIRIYLA İLGİLİ OKUMA VE ANLAMLANDIRMA ÖNERİSİ
(SUGGESTIONS FOR READING AND INTERPRETING THE FIRST TWO LINES OF THE SHANCHI III (E 152) INSCRIPTION
)
|
Author
|
:
AHMET AKPINAR
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2022
|
|
Number |
:
11/2
|
|
Page |
:
460-482
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.5449
|
Özet
Yenisey Yazıtları’nda alp ve er sözcükleriyle yan yana geldiğinde “kahramanlık, yiğitlik, mertlik, şecaat” gibi sözcüklerle tanımlanan erdem sözcüğü er erdem, erdem üçün, er erdem üçün, alpın erdemin üçün gibi söz gruplarıyla birleştiğinde bir ideali ifade etmektedir. Bu ideal yazıtlarda çeşitli durumlarda gerçekleşmekte olup devletin iç ve dıştaki haberleşme faaliyetlerinde görev almayı ifade eden “elçilik” mesleği ile de ilişkilidir. Sözgelimi, Yenisey Yazıtları, Türk kabileleri ve devletleri arasında elçilik ve haberleşmenin hangi şekillerde yapıldığına dair pek çok kavramı içermektedir. Bu kavramlardan biri de Eski Türkçedeki yumuş sözcüğüdür. İlk defa Şançi III Yazıtı’nda “haber, haberleşme; elçilik” anlamında tanıklanan bu sözcüğün eski Uygurcada tapıg/tapıgçı sözcüğünün kavram alanı içerisinde kullanılarak bir anlam genişlemesi sonucu eski Uygurcadan itibaren “iş, hizmet, görev; hizmetçi, görevli” anlamında yaygınlaştığı, ancak kök anlamını da koruduğu tarihî metinlerden takip edilebilmektedir.
Bu çalışmada, Şançi III (E152) Yazıtı’nın ilk satırında geçen yumuş sözcüğünün anlamı hem cümle bağlamındaki diğer sözcükler yardımıyla (erdem, yor(ı)t-) hem de tarihî Türk lehçelerinden tanıklarla değerlendirilecek, ayrıca önceki okuma ve anlamlandırma tekliflerindeki farklılıklar da göz önünde bulundurularak yazıtın ilk iki satırı anlamlandırılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Runik yazı, Köktürk yazısı, Yenisey Yazıtları, Şançi Yazıtı, yumuş.
Abstract
The phrase erdem, which is defined with words such as "heroism, valour, bravery, bravery" when combined with the phrase alp and er in the Yenisei inscriptions, expresses an ideal when combined with phrases such as er erdem, erdem üçün, er erdem üçün, alpın erdemin üçün. This ideal is realized in various situations in the inscriptions. İt is also related to the profession of "embassy", which means taking part in the state's internal and external communication activities. For example, Yenisei inscriptions contain many concepts about how the embassy and communication were made between Turkish tribes and states. One of these concepts is the word yumuş in Old Turkish. For the first time, in the Shanchi III inscription, "news, communication; As a result of the use of this word, which is witnessed in the meaning of "embassy", within the conceptual field of the old Uyghur word tapıg/tapıgçı, from the old Uyghur language "work, service, duty"; It can be followed from historical texts that it became widespread in the meaning of "servant, attendant" but also preserved its root meaning.
This study is evaluated the meaning of the word yumuş in the first line of the Şançi III (E 152) inscription both with the help of other words as (erdem, yor(ı)t-) in the context of the sentence and with witnesses from historical Turkish dialects. In addition, the first two lines of this inscription will be interpreted by taking into account the differences in the previous reading and interpretation proposals.
Keywords
Runic, Köktürk script, Yenisei inscriptions, Şançi inscription, yumuş.