Yazar	: Mustafa ARGUNŞAH
Türü	:
Baskı Yılı	: 2019
Sayı	: 8/2
Sayfa	: 654-698
240    1780

Abstract
İlk olarak A. Zeki Velidi Togan ve Abdulkadir İnan, Karahanlı ve Harezm Türkçesi Dönemi’ne ait Kur'an çevirilerinin aynı metnin nüshaları olabileceğini dile getirmişlerdir. Hatta İnan, Anadolu sahasındaki çevirilerin Moğol istilası sırasında getirilen tek bir ortak metne dayandığını ileri sürmüştür. Anadolu sahasında Kur'an çevirileri üzerinde Mustafa Toker ve Ali Osman Solmaz da yaptıkları küçük karşılaştırmalarda bazı nüshaların aynı çeviriye dayandığını ortaya koymuşlardır. Türkçenin tarihî dönemlerine ait metinlerin bilimsel yayımında karşılaştırmalı metoda sıklıkla başvurulmasına rağmen, Kur'an'ın Türkçeye çevirilerinde bu metot uygulanmamıştır. Hâlbuki karşılaştırmalı metodun dil araştırmalarındaki önemi tartışılmazdır. Tarihî dönemlere ait Kur’an çevirilerinin nüshaları tespit edilerek karşılaştırmalı (edisyon kritikli) metinleri yayımlanmalıdır. Daha önce sunduğum bir bildiride, Kur'an'ın Türkçe çevirilerinden Karahanlı ve Harezm Dönemi dil özellikleri taşıyan TİEM 73, Rylands, Anonim Orta Asya Tefsiri, Taşkent (Özbekistan) ve Hekimoğlu nüshaları karşılaştırılmış ve bunların aynı kaynak metne dayandığı ileri sürülmüştü. Ayrıca Taşkent ve Hekimoğlu nüshalarının aynı çeviri olduğuna dikkat çekilmişti. Bu çalışmada ise, Hekimoğlu ve Taşkent nüshalarına, Meşhed'deki Âstân-i Kuds-i Rezevî Kütüphanesinde 293, 1007 ve 2229 numaralarda kayıtlı bulunan üç nüsha daha eklenmiştir. Harezm Türkçesine ait bu beş nüshadan seçilen bazı ayetler karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Taşkent, Hekimoğlu ve Meşhed nüshalarının Batı Türkistan'ın farklı yörelerinde aynı dille yazıldıkları; ses, biçim ve söz varlığı bakımından birbirlerine çok yakın oldukları; Karahanlı Türkçesi dil özellikleri taşıyan TİEM 73, Rylands ve Anonim Orta Asya Tefsiri ile Harezm Dönemi dil özellikleri taşıyan nüshaların asıl kaynağının Mansur bin Nuh Dönemi’nde yapılan Farsça-Türkçe çeviri olduğu ve bu nüshanın erken dönem Karahanlı Türkçesiyle yazıldığı ortaya konulmuştur.

Keywords
Kur'an, Kur'an'ın Türkçe çevirileri, Harezm Türkçesi, edisyon kritik

Özet
It were A.Zeki Velidi Togan and Abdulkadir Inan, who for the first time assumed that the Karakhanid and the Khorezmian Turkic translations of the Quran might have been copies of a single text. Furthermore, Inan argued that translations found in Anatolia, actually, had their origin in a single text brought during the Mongol invasion. Mustafa Toker and Ali Osman Solmaz also suggested after their small-scale comparisons that some copies rested on a single text. Despite often usage of the comparative method in scientific works on Turkish texts from historical periods, it has not been used in regard to the translations of the Quran. Nevertheless, the comparative method has undeniable importance within linguistic researches. Therefore, copies of Quran translations belonging to various historical periods should be detected and their texts should be published (with critical edition) using the comparative method. In my previous presentation, a Turkic translation of the Quran - the Anonymous Central Asian interpretation with Karakhanid and Khorezmian Turkic linguistic features TIEM 73, Rylands, the Tashkent (Uzbekistan) copy and the Hekimoghlu copy were compared and I suggested that these had their origin in a single text. Besides, I drew attention to the fact that the Tashkent and Hekimoghlu copies were, actually, the translation of the same text. This work includes three additional copies to the Tashkent and Hekimoghlu copies and all of the three copies are kept in the Astan Quds Razavi Foundation Library, Mashhad, Iran under tag numbers 293, 1007 and 2229. Some verses chosen from these five manuscripts written in Khorazmian Turkic have been compared and interpreted. In is concluded that the Tashkent, Hekimoghlu and Mashhad copies were written in the same language in different areas of West Turkestan; these three manuscripts are very close to each other in terms of phonological, morphologial and lexical materials; the true origin of all three manuscripts - the copy with the Karakhanid Turkic features TIEM 73, Rylands, the Anonymous Central Asian interpretation and the copy with Khorezmian Turkic linguistic features is the Persian-Turkish translation done during the rule of Mansur bin Nuh, which was written in early Karakhanid Turkic.

Anahtar Kelimeler
Quran, Turkic Translations of Quran, Khorezmian Turkic, Critical Edition