METAPHYSICS AND HIKMET IN ANCIENT TURKISH RELIGION

Abstract

Orta Asya coğrafyasının kadim toplumlarından biri de Türklerdir. Bu geniş coğrafyada tarihin belirli dönemlerinde bazı Türk boyları farklı dinî tecrübeler yaşamış olsa da ana kitlede daima bir “Tanrı” tasavvuru ve “kutsal varlık” anlayışı var olagelmiştir. Türklerin kutsala ilişkin geliştirdikleri tasavvur yalın bir metafizik düşünceye, basit bir şekilde tasarlanmış kozmolojik öğelere ve bu iki temel perspektifin ahlâkî bir bakış açısıyla değerlendirilip içselleştirildiği hikmet anlayışına dayandırılmıştır. Hakikat merkezli Türk dinî düşüncesi hikmet geleneğine uygun olarak bilgi, cesaret ve kanaatkârlık şeklinde kendini üç ahlaki erdem üzerinden tanımlamıştır. Bundan dolayı Türklerin dünya görüşleri, kozmolojik yaklaşımları, varlık anlayışları, devlet felsefeleri ve toplum teorileri bir yönüyle metafiziksel düşünceye bir diğer yönüyle de ahlakî erdemler üzerine inşa edilmiştir.

Keywords
İslam felsefesi, eski Türk dini, tanrı, hikmet, metafizik.
Kaynakça